Uygur Türklerinde doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamaların aktarımında kadının rolü

Abstract

İnsan yeryüzünde var olduğu andan itibaren doğa ile etkileşim hâlinde olmuştur. İnsan ve doğa arasındaki etkileşim, kültürün oluşumuna zemin hazırlamıştır. Çoğu zaman doğa ve insan arasındaki etkileşim çatışma şeklinde görülse de Türkler doğa ile sıkı ilişkiler içerisinde olmuş ve Türklere göre insan doğaya ait bir varlık olarak görülmüştür. Bu bağlamda Türklerde doğa temelli geleneksel bir bilincin oluştuğu görülmektedir. Geleneksel ekolojik bilgi, insanın çevre ile olan ilişkisiyle bağlantılı, nesilden nesle aktarılan kümülatif bilgi, inanç, değerler ve uygulamalar olarak tanımlanmaktadır. Folklorun önemli parçalarından olan inanç ve buna bağlı olarak inanışlar, ekolojik yaklaşımlar ve davranışlar şeklinde algılanmaya açıktır. Bu bağlamda somut olmayan kültürel mirasın aktarımının, geleneksel ekolojik bilgi ile sağlandığını söylemek de mümkündür. Birlikte yaşama ve dayanışma bilincinin var olduğu Uygur Türkleri de doğayla uyumlu ve çevre etiği bilinciyle yaşamış bir Türk boyudur. Uygur Türklerinde evren makrokozmos iken insan mikrokozmos olarak düşünülmüştür. Doğa ve evrenle ilgili geleneksel bilgi ve uygulamaları incelendiğinde, geçmişten günümüze değin aktarılan bilgi ve deneyimleriyle bugünü ve yarını düşünen sürdürülebilir bir yaşam sürdürdükleri görülmektedir. Uygur Türklerinin doğaya bakışı, doğa ile insan ilişkisine dair toplumsal belleği, çeşitli anlatı ve ritüellerde karşımıza çıkmaktadır. Uygur Türklerinin kültürel bilgi birikimi ve uygulamaları incelediğinde kültürel kodlarla aktarılan geleneksel bilgi ve tecrübeyle şimdiyi inşa eden sürdürebilir bir yaşam felsefesi benimsedikleri görülmektedir. Çalışmada, doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamaların aktarımında ve yaşatılmasında kadının rolü, yazılı kaynaklar ve saha araştırmalarından elde edilen veriler doğrultusunda incelenecektir.

Human has been in interaction with nature since they (human) existed in Earth. Interaction between human and nature paved the way for formation of culture. Mosty, even though interaction between nature and human was seen as conflict, Turks were in close relation with nature, and for Turks, human was considered as entity/creature belonging the nature. In this context, it is seen that a nature-based traditional consciousnes occured in Turks. Traditional ecologic knowledge is defined as cumulative knowledge, belief, values and practices, which are in human’s association with nature, passed down from generation to generation. Beliefs and related beliefs, which are important parts of folklore, are open to be perceived as ecological approaches and behaviours. In this context, it is also possible to say that the transfer/transmission of intangible cultural heritage is provided by traditional ecological knowledge. Also Uighur Turks, who had consciousness of living together and solidarity, are a Turkish tribe that lived in accord with nature, and with awareness of environmental ethics. While universe was macrocosmos in Uighur Turks, human was thought as microcosmos. When examining traditional knowledge and practices related to nature and universe, it is seen that they (Uighur Turks) are maintaining a sustainable life which considers/thinks today and future through knowledge and experience, transferred from past to present day. We confront Uighur Turks’ outlook/point of view on nature and social memory for relationship between nature and human in various narrations and rituals. When examining Uighur Turks’ cultural accumulation of knowledge and practices, it is seen that they adopted a sustainable philosophy of life which builds today by traditional knowledge and experience, transferred with cultural codes. In the study, we will examine role of woman in transferring/transmitting and sustaining (surviving) knowledge and practices related to nature and universe, in accordance with the written sources and data, obtained from field studies.