Osmanlı Devleti’nde muaf ve müsellemler: XVI. yüzyılın ikinci yarısında vize sancağı örneği

Abstract

Vergi Osmanlı devlet ve toplum yapısında önemli bir yere sahiptir. Osmanlı Devleti toplumu vergi ödeme durumuna bağlı olarak iki ana gruba ayırmıştır. Bunlar askerîler (vergiden muaf olanlar) ve reaya (vergi ödemekle yükümlü olanlar)dır. Osmanlı toplumunda bu iki gruptan ayrı olarak bir de muaf ve müsellemler grubu vardır. Muaf ve müsellemler grubu birtakım hizmetleri yerine getirdikleri sürece hizmetleri karşılığında bir kısım vergilerden muaf tutulmuştur. Bu makalenin amacı Osmanlı Devleti’nin vergi muafiyeti sistemini uygulama sebeplerini ortaya koymaya çalışmaktır. Bu sebeple devletin vergi muafiyeti tanıdığı muaf ve müsellemler grubu, vergi muafiyeti vermesine sebep olan hizmetler, muafiyet tanıdığı vergiler ve muafiyet prosedürü Vize Sancağı örneğinde incelenmiştir. Bu doğrultuda makalenin kaynağı olarak tahrir defterleri ve mühimme defterleri seçilmiştir. Devlet sancakta saray hizmetlerine, konum ve güvenlik hizmetlerine, ulaşım hizmetlerine, yerleşim yerinin statüsüne, kişinin beden ve sağlık durumuna, kişinin maddi durumuna, üretime, dinî hizmet ve statüye bağlı olarak muafiyet tanımıştır.