Türkiye Türkçesinde fiilden türetilmiş kökteş sözcük aileler

Abstract

Türkçe, yapı bakımından eklemeli diller grubu içerisinde yer alır. Bu özellik dolayısıyla yapım ve çekim işlemleri, isim ve fiil köklerine çeşitli ekler eklenerek yapılır. Birden fazla sözcük türetme sistemine sahip olan Türkçede en çok kullanılan yol, yapım ekleri ile türetmedir. Yapım ekleri ile sözcük türetme, isim veya fiil niteliği taşıyan köklere yapımlık bağımlı biçimbirimlerin (yapım ekleri) getirilmesi ile gerçekleşir. Böylece ilgili kökten onunla anlam ilişkisine sahip olan yeni bir isim veya fiil türetilmiş olur. Türkçenin bu sözcük türetme olanağı, sınırlı sayıda kökten çok fazla sayıda yeni sözcük türetilmesini sağlar. Aynı kökten türetilmiş sözcükler de "kökteş sözcük aileleri"ni oluşturur. Bu sözcük grupları, Türkçenin sözcük türetme sisteminin işlekliğini ve gücünü göstermesi açısından ilgi çekicidir. Bu çalışmada, Türkiye Türkçesinde tek heceli kök fiillerden (261 adet), fiilden isim ile fiilden fiil yapım ekleri ile türetilmiş kökteş sözcükler ve bu sözcüklerden oluşmuş aileler belirlenmiştir. Türkçe Sözlük (TDK, 2019) ve Derleme Sözlüğü (1993) başta olmak üzere, ağız çalışmaları ve sözlükleri, terim sözlükleri, ilgili makaleler ve tezler, Türkçe Ulusal Derlemi ve internet taranarak söz konusu tek heceli kök fiillerden yapım ekleri ile türetilmiş sözcükler belirlenerek fişlenmiş ve sistemli bir biçimde tablolaştırılmıştır. Bu sözcükler içerisinde sadece sözlüklerde (genel, ağız ve terim) olanlar değil, sözlüklerde madde başı yapılmamış olmasına rağmen ilgili kökten türetilen ve yazı veya konuşma dilinde kullanıldığı belirlenen sözcükler de bulunmaktadır. Böylece ilgili kökten türetilerek kullanılan tüm sözcükleri belirlemek amaçlanmıştır. Yapılan çalışmayla, Türkçenin en önemli yapı özelliği olan yapım ekleri ile sözcük türetme sisteminin Türkiye Türkçesindeki işlekliği ve gücü örneklerle gösterilmeye ve Türkiye Türkçesinin söz varlığının sınırları hakkında bir fikir edinilmesi sağlanmaya çalışılmıştır.

Turkish is in the group of agglutinative languages in terms of structure. Due to this feature, construction and conjugation processes are carried out by adding various suffixes to noun and verb roots. The most commonly used way in Turkish, which has more than one word derivation system, is derivation with construction suffixes. Word derivation with construction suffixes is realized by adding constructional dependent morphemes (construction suffixes) to noun or verb roots. Thus, a new noun or verb is derived from the relevant root that has a meaning relation with it. This word derivation capability of Turkish enables the derivation of a large number of new words from a limited number of roots. Words derived from the same root form "root word families". These word groups are interesting in terms of showing the functionality and power of Turkish word derivation system. In this study, root compound words derived from monosyllabic root verbs (261) in Turkish with verb-noun and verb-verb construction suffixes and families formed from these words were identified. Turkish Dictionary (TDK, 2019) and Derleme Sözlüğü (1993), dialect studies and dictionaries, term dictionaries, related articles and theses, Turkish National Corpus and the internet were scanned and the words derived from these monosyllabic root verbs with construction suffixes were identified and tabulated systematically. Among these words, there are not only those that are found in dictionaries (general, dialectal and term), but also words that are derived from the related root and are determined to be used in written or spoken language, although they are not included in dictionaries. Thus, it was aimed to identify all words derived from the related root. With this study, it was tried to show the functionality and power of the system of word derivation with construction affixes, which is the most important structural feature of Turkish, in Turkish and to provide an idea about the limits of the vocabulary of Turkish.