Doğu Türkistan'da çin modeli eğitim sistemi

Abstract

Komünist Çin ile bugün varlığını Tayvan’da devam ettiren Milliyetçi Çin Devleti’nin mücadelesinden Komünist Çinliler galip gelmiş ve kısa bir süre sonra da Doğu Türkistan, Komünist Çin’in boyunduruğu altına girmiştir. 1949 yılında Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra birçok alanda köklü değişimler yaşanmıştır. Bu değişimlerden biri de eğitim sistemidir. Batı Türkistan sahası ile olan yakınlığı ve Çin’in batıya açılan önemli bir kapısı durumunda olan Doğu Türkistan’da Komünist Çin, kendi yönetim modelini oluşturmak ve ekonomik çıkarlarını devam ettirme noktasında işe, Doğu Türkistan’daki eğitim modelini değiştirmekle başlamıştır. Uygur ve Kazak Türkleri, Çin’in azınlık statüsü verdiği 55 (56 ve son dönemlerde 57 olduğuna dair bilgiler paylaşılmakta, kontrol edilmesinde fayda var) azınlıktan birisidir. Uluslararası antlaşmalar azınlıkların kendi dillerinde eğitim yapmaları ve kültürlerini devam ettirmeleri noktasında birçok hak vermesine rağmen Komünist Çin, kendisinin de imza attığı birçok uluslararası antlaşmayı hiçe sayarak bölgede Çince eğitim modelini devam ettirmektedir. Bölge insanı da çocuklarının daha rahat bir hayat sürmeleri ve devlet kademelerinde iş sahibi olmalarını istemeleri sebebiyle Çince eğitim veren okullara göndermek zorunda kalmaktadır. Eğitim seviyesinin düşmesinde ve Doğu Türkistan Türklerinin devlet kademelerinde iş bulamamalarının altında yatan en önemli gelişmelerden biri de budur. Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra uygulamaya koyduğu eğitim politikası sonucu çocukların %94’ü ilkokula, %88’i ortaokula, ortaokul mezunlarının yarısı liseye ve lise mezunlarının da ancak %5’i üniversiteye gidebilmiştir. Bu durum Doğu Türkistan’da bilimsel ve kültürel gelişmişliğin düşmesine neden olmuştur. Bu çalışmamızda Komünist Çin’in Doğu Türkistan’ı işgalinden sonra hayata geçirmeye çalıştığı azınlık hakları ihlalleri ve Çin’in bölgeye yerleştirdiği Çinli göçmenlerin bölge üzerindeki etkilerinden bahsederek bunun Doğu Türkistan’daki eğitim sistemine ne gibi etkileri olduğunu ortaya koyacağız.